Hier en daar valt het jaartal 1977 als beginpunt, maar de meeste bronnen vertellen het verhaal ongeveer zo: wanneer duidelijk wordt dat in Iran 52 diplomaten en ambassademedewerkers zijn gegijzeld door woedende studenten, in 1979 dus, stopt Marion Stokes een videoband in een recorder en drukt ze op het opnameknopje. Ze is televisieproducent en gefascineerd door hoe het nieuws wordt gevormd en vervormd, hoe narratieven in de loop van de verslaggeving voor onze ogen veranderen, vaak zonder dat we er erg in hebben. Als de gijzelaars na 444 dagen in gevangenschap te hebben doorgebracht weer voet op Amerikaanse bodem zetten, gaat Marion Stokes door met dat waarmee ze begonnen was. Tot haar dood in 2012 neemt ze het nieuws op. Al het nieuws. 24 uur per dag leggen tot wel acht videorecorders de werkelijkheid zoals de Amerikaanse televisie haar opdient vast op Betamax en VHS. 71.716 banden in totaal. Grofweg 840.000 uur aan beeldmateriaal. De documentaire Recorder: The Marion Stokes Project (2019) vertelt in vogelvlucht het levensverhaal van deze eigenzinnige vrouw en probeert tegelijkertijd te begrijpen wat voor betekenis we haar nalatenschap moeten toekennen.
Stokes werd geboren in 1929, vlak na het uitbreken van de crisis, en ze werd uit bittere noodzaak ter adoptie afgestaan. Eenmaal volwassen werd ze, samen met haar eerste man, lid van de Communistische Partij. Niet lang nadat het stel een zoon had gekregen strandde het huwelijk en verloor ze haar baan als bibliothecaresse.
De film toont beelden van Input, een discussieprogramma dat in de jaren zestig werd uitgezonden op een lokale CBS-zender. We zien een tengere zwarte vrouw met een scherpe maar ook nerveuze blik tussen vijf witte mannen. Het is een gesprek waarin wordt teruggeblikt op eerdere uitzendingen waarin gepoogd werd ‘op een open manier te discussiëren binnen een community of trust’. Opvallend veel mensen die zich kunnen laten horen, zegt ze, hebben nochtans moeite te accepteren dat andere mensen dat ook kunnen doen. Plus ça change.
Naast haar in de studio zit John, de man die de liefde van haar leven zou blijken en met wie ze de laatste decennia van dat leven als twee halve kluizenaars zou doorbrengen in een appartement in New York.
Het verhaal wordt verteld door haar chauffeur, assistenten en nabestaanden van haar en John. De interviews zijn versneden met schijnbaar willekeurige fragmenten uit de bergketen aan materiaal die ze achterliet. Een greep uit de waanzinnige werkelijkheid, die op tv toch altijd weer de glans van normaliteit krijgt. Een tweeling die honderd wordt, een kans van één op 700 miljoen of iets dergelijks; een vrouw wier zilverkleurige kist in een gigantisch graf op een rode Cadillac wordt geplaatst; Magic Johnson die de verzamelde pers vertelt hiv-positief te zijn; berichtgeving over het grote vertrouwen van Amerikanen in de journalistiek; ene Bruce Elliot van de Anti-Nostalgic Organisation for the Advancement of Time die zich verzet tegen de verheerlijking van het verleden door babyboomers.
Op enig moment wordt het scherm in vier gelijke delen gesplitst. Linksboven is na een paar seconden op CNN te zien hoe uit een scheve snijwond in een van de Twin Towers dikke, zwarte rook naar buiten gutst. De andere zenders (ABC, CBS en FOX) blijven vooralsnog hun reclames en ochtendshows uitzenden. Het duurt lang, heel lang voordat ze een voor een overschakelen naar dat wat wel in beeld gebracht kan worden, maar op geen enkele manier begrepen. De commentatoren staren er zwijgend naar. Als een vlieg aan de rand van je blikveld komt er een vlek het beeld ingevlogen. Voordat je hebt kunnen registreren wat er gebeurt, volgt de explosie en blijkt de ontzetting die je voor bodemloos hield zich nog dieper in de collectieve psyche te kunnen ingraven.
Als Stokes’ zoon in zijn relaas bij haar dood is aangekomen en hij vertelt hoe ze, nadat ze haar laatste adem uitblies, de videorecorders en televisies loskoppelden, is het alsof je een arts hoort praten over het uitschakelen van de beademingsapparatuur.
Een leven vol toewijding, maar waaraan? Waarvoor? De banden worden nu gedigitaliseerd en de zoon is zichtbaar opgelucht dat Internet Archive zich over die taak wilde ontfermen. Niet alleen omdat hij van haar hield, maar ook omdat, wanneer niemand zich om de tienduizenden banden zou bekommeren en ze in een garagebox zouden wegrotten, het allemaal voor niets zou zijn geweest. En als het allemaal voor niets was geweest, was zijn moeder misschien met terugwerkende kracht toch gewoon een zonderling figuur geweest.
Stokes was een hoarder, behalve het nieuws verzamelde ze ook honderdduizenden boeken, kranten en tijdschriften. Van ieder Apple-product bezat ze meerdere exemplaren. (De aandelen in het bedrijf die ze in 1984 kocht zorgden ervoor dat ze nooit in financiële problemen zou komen.)
‘Everything not saved will be lost’, waarschuwde Nintendo zijn gebruikers ooit als ze op het punt stonden hun spelcomputer af te sluiten. Dit quit screen-bericht ging een eigen leven leiden en eindigde, zoals alles dat het leven in een paar woorden weet samen te ballen, op T-shirts en mokken.
Marion Stokes was gefascineerd door een medium dat sommigen van ons al bijna onherkenbaar toeschijnt, door hoe lineaire televisie jarenlang onze ervaring van de alledaagse werkelijkheid bepaalde. Maar onder die fascinatie school iets anders. Het permanente en voortdurende verlies is de universele ervaring. Wie kan niet een beetje begrip opbrengen voor de dwangmatige verzamelaar die even dapper als vergeefs strijdt tegen het verstrijken van de tijd?
stem: jan postma
titel: verzamelwoede
bron: de groene amsterdammer