Mensen apen elkaar na, ook onwillekeurig. Dit spiegelen werpt nieuw licht op het merkwaardige feit dat getrouwde stellen op elkaar gaan lijken en dat de gelijkenis sterker wordt naarmate het huwelijk langer duurt. Onderzoek wijst uit dat dit niet alleen komt doordat ze voor dezelfde kleren en hetzelfde kapsel kiezen, maar ook doordat ze elkaars gezichten al zo lang spiegelen dat de patronen in de rimpelingen op elkaar gaan lijken. Waarom spiegelen we? Heeft dat een doel? Om die vraag te beantwoorden nodigde ik een tweede groep mensen in mijn laboratorium uit. Ze waren vergelijkbaar met de eerste groep, op één ding na: de tweede groep was blootgesteld geweest aan het dodelijkste gif dat de aarde kent. Wie ook maar een paar druppels van dit neurotoxine doorslikt, kan vanuit de hersenen niet meer aan de spieren doorgeven dat ze zich moeten spannen, wat tot dood door verlamming leidt (om precies te zijn kan iemand dan zijn middenrif niet meer bewegen, waardoor hij zal stikken). Het is merkwaardig dat er mensen zijn die ondanks deze alarmerende gegevens betalen om dit middel in hun lijf te laten spuiten, en toch gebeurt dat. Het gaat om het uit een bacterie gewonnen botulinetoxine, en het wordt aan de man gebracht onder de naam botox. Er kunnen spieren in het gezicht mee worden verlamd, wat tot een afname van de rimpelvorming leidt. Naast de cosmetische voordelen kent botox een minder bekende bijwerking. We lieten de botoxgebruikers dezelfde foto’s met gezichtsuitdrukkingen zien. Op ons elektromyogram vertoonden deze gezichtsspieren minder spiegeling. Dat verbaasde nauwelijks, want die spieren waren met opzet verslapt. Het verrassende was een ander aspect, waarover David Neal en Tanya Chartrand in 2011 voor het eerst berichtten. In navolging van hun oorspronkelijke experiment vroeg ik deelnemers uit beide groepen (botox en niet-botox) naar expressieve gezichten te kijken en uit vier woorden te kiezen om de vertoonde emotie te omschrijven. Degenen met de botox waren gemiddeld minder goed in het herkennen van de emoties op de foto’s. Hoe dat komt? Een van de hypotheses luidt dat het gebrek aan feedback van hun gezichtsspieren hun vermogen om andere gezichten te lezen ontregelde. Iedereen weet dat de minder beweeglijke gezichten van botoxgebruikers het lastig maken om hun gevoelens te lezen, maar blijkbaar zorgt diezelfde onbeweeglijkheid ervoor dat zij de emoties van anderen minder goed herkennen. Je zou dit resultaat ook zo kunnen bekijken: mijn gezichtsspieren weerspiegelen wat ik voel en jouw neurale machinerie doet daar zijn voordeel mee. Om te proberen te begrijpen wat ik voel, neem je mijn gezichtsuitdrukking over. Dat doe je niet expres – het gebeurt snel en onbewust – maar dat automatische spiegelen van mijn uitdrukking geeft jou een snelle indicatie van wat ik voel. Dit is een sterk staaltje van jouw hersenen om mij beter te kunnen begrijpen en om beter te kunnen voorspellen wat ik ga doen.
stem: david eagleman
perspectief: neurowetenschap
titel: heb ik jou nodig? de subtiele signalen om ons heen
bron: het brein, jouw verhaal (2018, vert. wijbrand scheffer)