Een kip heeft allerlei talen, zegt ze, een taal voor ok, voor veilig, voor gevaar, voor voedsel. Een kip kan rekenen. Een kip kan zeven jaar oud worden. Een kip heeft vijf vriendinnen. Een kip wil het liefst een tak om op te zitten. Een kip is een bosvogel.
Een worm heeft tien harten, wil ik antwoorden.
Ik lig lekker en soes verder en stel me een bos voor met af en toe een kip en een megastal met af en toe een boom. Mega slaat niet op oppervlak, dat is heel klein voor 40.000 kippen, die gek worden van het geschreeuw. Een overvol golfslagbad, zegt ze.
Daarna lees ik in één ruk Laat het schreeuwen, laat het branden, met prachtige essays van Leslie Jamison. Over Las Vegas. Over het huwelijk. Over tijdreizen. Over verhalen vertellen. Over te weinig weten om te schrijven, om rond te lopen in de wereld, over niet genoeg weten. Over verlangen.
Over Let us now praise famous men (James Agee) en over Annie Appel.
‘Ik fotografeer waar mijn hart klopt,’ laat Leslie Jamison Annie Appel zeggen, en dat kun je op twee manieren lezen. Ik fotografeer waar ik ben, zonder vooropgezet plan. Of ik fotografeer omdat ik iemand mag, wat een complexer motief blijkt, zeker als het de eerste manier, het ‘waar ik ben’, weet te veranderen in ‘waar ik niet weg kom’ en ‘waar ik niet weg kan’.
Het ongemak dat met fotograferen, schrijven, kunst maken gepaard gaat, het besef dat je iemands leven gebruikt om die kunst te maken, jouw verhaal te vertellen, betaalt Annie Appel met intimiteit, met terugkeren naar de gefotografeerde, jaar na jaar, met niet na één project of tentoonstelling of boek zeggen ‘nu is het klaar’.
Als je iets lang genoeg doet, wordt elke relatie complex.
Als ik bij het essay de Lange Wacht ben gearriveerd terwijl ik verbrand in de zon achter glas en af en toe opkijk naar de gele treurwilg (mijn Mont Sainte- Victoire) maak ik een notitie: dit moet ik haar vertellen, dit essay gaat over hoe Leslie Jamison een elegie voor haar opa wil schrijven, een opa die ze niet goed gekend heeft, steeds opnieuw, en opnieuw, en het wordt uiteindelijk een heel ander verhaal, een bedankbrief aan haar broer.
Nu ik die notitie (van gisteren) teruglees denk ik: dit wil ik haar niet vertellen, ik vertel mezelf dit, daarom maak ik notities, om het niet te vergeten, zo gaat het, je wil hier (vanochtend) over wormen schrijven (er zijn 670 soorten regenwormen) en je schrijft over Annie Appel die 25 jaar een Mexicaanse familie fotografeert (en meer doet dan dat) en je schrijft over Leslie Jamison die hierover schrijft, en zo gaat het, dat is het leven: je denkt ik wil schrijven en je leest. Je wil lezen.